Tục Cúng Đất Ở Xứ Huế
--- Bài mới hơn ---
Th12 26, 2022 bởi admin
Cúng đất còn có tên gọi : Cúng Thần hoàng bổn xứ. Tục lệ này đã được người dân thực hiện suốt chiều dài 700 năm của đất Thuận Hóa ( Huế xưa) được xem như là một dị bản của của 2 tục cúng : Tục cúng ông Tà (néak Tà) là hiện thân chủ cũ của đất phương Nam . Theo người Việt gốc Khmer Nam bộ thì néak Tà là thần tạo vật… đồng thời cũng là các vị thủy tổ của dòng họ, gọi chung là Tà Arak và Tục cúng vợ chồng chủ đất (chủ Ngung- còn gọi là vợ chồng chủ đất Man Nương, căn cứ vào nguồn gốc hình thành tín ngưỡng thì họ là người Chiêm Thành (Chăm) được coi như đại diện cho dân tộc trông coi đất đai) ở vùng Nam Trung Bộ (Khánh Hòa, Phú Yên, Ninh Thuận…) .
2/ Đối tượng được cúng:
Tục cúng đất của người Huế đã có lịch sử suốt hơn 700 năm Người được cúng là các vị thần thành hoàng, ngũ phương, ngũ hành, thần đất, thần nhà, thần tiên sư các nghề, thần vườn, thần quản lục súc, thần che chở của cải, thần phúc đức, chủ đất, kho đất, thần cây gỗ, thần đường sá, thần cai quản các loại ma, núi đồi đầm phá, thần bảo vệ đất, cha đất, con đất, cháu đất, cửa ngõ, chúa quỷ miệng lửa và lực sĩ mặt cháy.
Đặc biệt trong lễ cúng này, chủ nhà thành tâm kính mời linh hồn cô đơn các ma Chàm, ma Chợ, ma Mọi, ma Rợ, vì ốm đau đói khát mà chết; ma Lồi ma Lạc có tước vị mà không có tên, có tên mà không có tước vị cùng đến dự.
3/ Thời gian thực hiện:
Diễn ra hàng năm , mỗi năm cúng 2 lần và tùy theo điều kiện khác nhau của mỗi gia đình có thể bố trí ngày cúng trong 2 tháng là tháng 2 và 8 âm lịch . Thông thường các gia đình chọn những ngày được cho là tốt và nhàn rỗi.
4/ Thể thức bày biện và vái lạy:
Nguyên tác về một mâm cúng đất ở Huế được bố trí ở 3 bàn thượng, trung, hạ (bàn hội đồng).
– Bàn thượng chỉ có một con gà trống luộc, gồm huyết và lòng rắc muối hạt một con dao bằng tre, cùng một dĩa xôi trắng, phụ năm sáu chén chè .
– Bàn trung gồm một con gà mái luộc đầy đủ lòng và huyết cũng rắc muối hạt đặt dao tre, một dĩa xôi trắng và một số chén chè. Tại bàn cúng này còn có 3 con cua bể, 3 quả trứng và 3 miếng thịt heo luộc đều có rắc muối sống.
– Bàn hạ, còn gọi là bàn hội đồng, bố trí một mâm cơm đầy đủ các thức ăn song không thể thiếu các món: một dĩa ra tập tàng luộc (có thể thay bằng rau khoai) với nước mắm nêm, một gắp cá nướng, loại cá nhỏ và một khay khoai sắn luộc, một khay gạo sống muối sống, một đĩa cua đồng nhỏ còn sống , trứng gà luộc và một bát cháo thánh (cháo trắng), hột nổ ngũ sắc, đường đen.
Tất cả 3 bàn này đều có hoa quả, bát hương, cây đèn, ly nước, ly rượu, dĩa cau trầu với nguyên tắt ” Đông bình ,tây quả “. Ngoài ra còn có các loại vàng mã (đồ giấy), ở bàn thượng là một chiếc ngai có tàng, trên đặt mũ phương phát, một đôi hia, và một chiếc áo vẽ rồng có đai đeo. Ở bàn trung gồm trang phục của bà thổ, bà hỏa là 2 chiếc nón quai thao, 2 chiếc quần, 2 chiếc áo vẽ hình chim phụng, hai chiếc đãy cau trầu và hai chiếc quạt, năm bộ chủ Ngung Man Nương, gồm 5 chiếc nón chóp nhọn và 5 bộ áo quần, năm bộ Ngũ phương gồm 5 chiếc mũ, 5 đôi giày, 5 chiếc áo nhỏ, thập nhị Long Trạch gồm 12 chiếc áo đen. Ở bàn hạ, hội đồng, chỉ bày áo binh
Ngoài ra, bao giờ chủ nhà cũng lấy bẹ chuối làm thành một chiếc túi đựng thức ăn, áo binh, giấy vàng bạc, treo ở chân bàn ( trong lúc cúng ) và treo ở cổng nhà hoăc ngã ba đường (sau khi cúng xong ) gọi là Xà Lẹc ( là cái túi đeo hong làm bằng tre mây của người dân tộc mang theo đựng thức ăn để đi đường hoặc đi làm nương rấy) dành cho những “người” qua đường.
Tuy nhiên, trong thực tế hiện nay vì nhiều lý do số bàn bày biện chỉ còn lại 2 : bàn Thượng và bàn Hạ ( bàn hội đồng ) và đồ giấy cũng đơn giản theo ít nhiều.
Bàn đặt ở trước nhà, gia chủ đứng từ trong nhà lạy ra và khấn vái tên đầy đủ các thiên thần cai quản trời đất, vùng đất cụ thể, nhà cửa của gia chủ… Đặc biệt còn dâng cúng cả những cô hồn người Chăm… từng cư trú trên địa bàn Huế, cũng như những hài cốt tiềm ẩn trong đất. Cũng chính vì có đối tượng là cô hồn người dân tộc thiểu số nên mới bày biện món rau khoai luộc chấm nước ruốc, xâu cá tôm nướng.
5/ Ý nghĩa:
Cúng đất là dịp để gia đình, bạn bè họp mặt sau khi mùa vụ đã gặt hái xong. Tục lệ này nhằm thắt chặt tình cộng đồng hàng xóm, láng giềng. Cúng đất còn là dịp để các bà, các chị thể hiện sự khéo léo, giỏi giang trổ tài nữ công gia chánh.
Tục lệ cúng đất không nặng yếu tố mê tín dị đoan, mà thể hiện tấm lòng “uống nước nhớ nguồn”, tri ân, biết ơn tổ tiên. Vì vậy, cần bảo tồn nếp sinh hoạt văn hóa dân gian mang tính nhân văn cao này của người dân xứ Huế ,tránh những biến tướng suy nghĩ sai lệch đem lại trở thành những hình thức mê tín dị đoan thái quá.
--- Bài cũ hơn ---